İsa Mehdioğlu. Alimlər, aydınlar, jurnalistlər və dilçilər dilmizi zibilləməyin! Əziz gənclər diliniz təhlükədədir onu qoruyun!

                                                                                                İsa Mehdioğlu.

    Alimlər,  aydınlar, jurnalistlər və dilçilər  dilmizi zibilləməyin!

         Əziz gənclər diliniz təhlükədədir onu qoruyun!

2014-cü ilin oktyabr aynın 23-də saat 10-da Az.T.V-də verliş gedirdi. Bakıda keçirilən türkdilli xalqların “sələflər və xələflər” adlanan simpoziumun iştirakçıları verlişdə çıxış edirdilər. Türkiyədən, Qazaxıstandan və Azərbaycandan olan dilçi professorlar türk dilinin keçmişi, bu günü və gələcəyi haqqında simpoziumun proqramından  danışrdılar.

Türk dilinin simpoziumuna verilən ad məni maraqlandırdı. 20-yə qədər türk xalqının elçilərinin keçirdiyi sinpoziumun adının ərəbcə “sələflər və xələflər” adlandırılması məni təəcübləndirdi. Fikir elədim ki, toplantıda birləşən bu qədər türk ellərinin heç birində ya bu sözün qarşılığı yoxdu, olsa da osözü ədəbi dilə salmağı endirmirlər. Fikirləşdikcə onların qarşılığı olan bir necə söz yadma düşdü.

“Sələf” sözünün yerinə ulu, qocaman. Keçmiş, dədə” sözlərinin birini, “Xələf” sözünün yerinə sonçu, dəvamçı sözlərinin birini uyğunlaşdırmaq olmazdımı?  Dilçilərimiz  tənbəllik edib hazırın nəzirinə qaçmasalar, azərbaycan dilinin anlamına uyğun bir çox gözəl başlıq düzəldə bilərdilər. Ama onu eləmədilər, çünkü mütilik qanlarındadır. Gəlmə, yad sözləri işlətməklə fəxr edirlər.

          Çıxış edənlərin söhbətlərinə fikir verdim. Danışıq zamanı ən çox ərəb-fars sözlərini işlədən Azərbaycanlı professor oldu. Bir cümləsini sizə çatdırım. “Türk xalqlarının I-ci qurultayının Bakıda keçirildiyi”münsibətilə məmnunluq hissi” keçirdim”.  Sayğılı dilçi professorum “münsibəyilə məmnunluq hissi” yerinə “qürurlandım” və ya “qürur duydum” deyə bilməzdimi?. Əlbətdə bilərdi. Ama istəmir.

Martın 3-ü 2015-də mədəniyyət kanalında Astranomiya elminə aid verliş gedirdi. Aparıcı alim filosof söhbətinin içində “göy cismlərii” dedi. Astronom alim  tez aparıcının söznü kəsərək göy cismi yox, “səma cismi” dedi. Guya ki, aparıcının yanlışlığını düzəltdi. Belə qandım ki, astronom alim demək istəyir ki, ədəbi dildə danışmaq üçün göy yox, səma demək lazımdır. Göy sözü bizim alimliyimizə ləkə gətirər. Niyə səma ədəbi olsun goy yox?.

 Bu ilə qədər hər hansı bir qəza üzündən xalqı yerindən köçürəndə  adamlar köçürüldü yada evlər boşaldı  deyilirdilər. İndi bütün televiziya və mətbuatlarda adamlar və ya evlər  təxriyyə” edildi deyilir və yazılır. Eşidəndə fikirləşdim ki iki azərbaycan sözü birdən ərəbin bir sözünə qurban getdi. Elə bil ki,sözü dəyişəndə dilçilərimiz bir-birinə xəbər verirlər. O saat hamı o sözü təkrarlayır. Bax budur bizim aydınlarımızın bağışlanmaz suçu. Budur bizim uğursuğluğumuz (bədbəxtliyimiz). Öz dilmizi bəyənmirik.

       Azərbaycanlı aydınlarımız yaxşı bilirlər ki, Azərbaycan xalqı uzun müddət ərəb-fars sıxıntıları (təziqləri) ilə qarşılaşmışlar. Hətda 200 il ərəbləşmə siyasətinin qurbanı  olmuşlar.Ama o zaman dillərini qoruya bilmişlər. Ən azı 7-8 yüz ildir ki, ərəb xilafətindən uzaqlaşmışlar. Ancaq dilin ərəb- farslaşması meyli sonralar daha surətlə getmişdir, və bu gün də gedir. Fikrimə inanmaq üçün Qurbaninin, Yunis İmrənin qədim mahnılarını, XI-y.y. yazılmış “Kutadqu bilik”, “Divanü luğətü Türk”əsərlərinin və 17- y.y-də yazəlmış “Dədə Qorqut” un  dilini bu günkü dilmizlə müqaisə edin. Görün onların dili bizim dilmizdən nə qədər təmizdir. Nə qədər sözü unutmuşuq.  Kutatqu bilik və divanü luğətü türk-ün mətnində yad sözlər 4-5 %-i təşkil edir. Dədə Qorqutun mətnində 15-17 %-i təşkil edir. Bu günkü danışığımızda gəlmə sözlər 40-50 %-i, bəzi yazar və yazıçıların əsərlərində 70%-ə yaxın sözlər işlənir.  Bu günün özündə də hər hansı bir yeni söz lazım olsa, həmin an bir yad sözü gətirib dilimizə calayırlar. Belə ki, bu il köçürmənin yerinə “təxriyyə”, Çəki yerinə “kilo”, dözümsüzlük yerinə “diskamfort”, basqı yerinə “insident”, kökəlmə yerinə “kompleks” və s. bir çox yad sözlər gəldi.Hər gün televizorda danışanlardan rezervasita, stres, ahtiv, passiv, sksport,import və s. Yüzlərlə belə misallar gətirmək olar. Əyər dilçilərmiz bu addımla getsələr, 50-100 ildən sonra ümumiyyətlə danışıqda azərbaycan sözləri olmayacaqdır. Bilmirəm  bizim doğma sözlərimizi xalq düşməni eləməklə bu dilçilərmizin, jurnalistmizin, aydınlarmızın məqsədləri nədir? Bizim aydınlar dədələrinin dillərini, ədəbi dildə işlətməkdən niyə utanırlar. Ama eyni anlamı verən gəlmə sözləri işlətməklə qürurlanırlar.

Mən başa düşürəm ki, hər şey yeniləşən kimi dildə yeniləşir. Zamanaya uyğunlaşır. Ancaq dil yeni-yeni yaranan yeniliklərlə, indiyə qədər olmayan  tapıntılarla (ixtiralarla) yeniləşər. Bununla da dil daha da zənginləşər. Ama  min illərlə işlədilən sözlərin tam eyni olan yad, sözləri gətirməklə yox. Özünün doğma sözlərini arxivə göndərmək, o sözlərin sahibi olan babalarımızın ruhuna təhqirdir. Eyni zamanda o xalqın sonu deməkdir.  Şübhəsiz ki, dilimizdə işlətdiyimiz sözlərin çevirməsi (tərcüməsi) olan, bu yad sözləri ədəbiyyata gətirən dilçilərlə, jurnalistlərdir. Bu gün işlədilən ərəb-fars sözlərinin 90%-nin dilimizdə qarşılığı var. Ama bədbəxtliyimiz odur ki, ədəbi dilə gətirməyə utanırıq, künc-bucaqda danışırıq.

Fikirimin doğruluğunu bildirmək üçün, televizor və çaplardan (mətbuatlardan)  götürülən bir-neçə sözləri aydınlaşdıraq. Televizyada bir dəstə aydınlar (ziyalılar) elin gələnəklərindən (adət-ənənələrindən) danışırdılar. Qız və oğlanlarmızın  tərbiyələri haqqında çəkişmələr (müzakirələr) aparırdılar. Çəkişmələrdə  iştirak edən aydınlarımzın hamısı qızlardan söhbət etdikcə bakirə qız deyə danışırdılar. Bakirə sözünün dilmizə çevirməsi pozulmayan deməkdir. Qız sözünün yanında bakirə sözünü işlətmək bizim qızlarımıza təhqirdir. Çünkü,bakirəliyini itirənə (qızlığı pozulana) eldə “dibsiz” deyilir. Tribunadan “qızlarımız bakirəliyini itirir”. demək yerinə, qızlarımız qızlığını itirir, Ya da ən gözəli dədələrmizin dediyi kimi “qızlarımız gəlin olur  demək daha gözəl olmazmı? “İntihar elədi” əvəzinə, özünü öldürdü demək, dilmizə alçaqlıqmı gətirir.

Ərəb sözü olan “məmnunam” sözü mənim dört doğma sözümü arxivə göndərir. Cümlənin elə, yeri olur ki, şadam, elə yeri olur razıyam, elə yeri olur qürurluyam, elə yeri olur sevinirəm sözlərinin yerinə həmişə bir söz, məmnun sözü deyilir. Səfir sözünün tərcüməsi elə “elçi” deməkdir. Arada künc-bucaqda hamımız elçi sözünü işlədirik. Ama ədəbi dildə deməyə utanırıq. 50 ildən çoxdur yüksək tribunalardan ərəb sözü olan “tərəfi- müqabiləm” deyilir. Söz hələ də doğmalaşmayıbdır. Həmin mənanı verən doğma “tərəfdaşam” sözümüzü deməyə niyə utanırıq. Aydınlarımız hər zaman söhbətlərində qürurla ərəb sözü olan müraciət sözünü işlədirlər. El, oba arasında,  müraciət elə əvəzinə, ona yanaş, ona de, ona gənəş, ona bildir sözləri  geniş işləndiyi halda, ərəbdən gəlmə sözü işlətməyə ehdiyac varmı? Yerindən asılı olaraq, bu sözlərin hər hansı birini, demək, nəyə görə ədəbi dil sayılmasın?

       Qanılmayan, tamamilə məntiqə uyğun olmayan nigahlandı əvəzinə evləndi demək olmazmı? Dədə-babalarmız həmişə tərcüməçiyə- dilmanc demişlər. Bu gündə qocalar dilmanc deyirlər. Tərcüməçiyə dilmanc deyilməsi nə üçün ədəbi dil sayılmasın. 70 ildir ədəbi dildə istehsal, istehlak, mədaxil, məxarc sözlərini işlədirik. Hələ də xalq bu sözlərə yiyələnməyiblər. Xalq hər danışan zaman öz doğma sözlərini işlədirlər. “Qazancım, xərcim və ya gəlirim, çıxarım” deyirlər. Bu sözləri öz dilimizdə ədəbi dildə də işlətsək, bizə utancmı gətirəcəkdir?                                “Dəqiq məzmun kəsb edir”. Cümlənin -4 sözündən 1-i azərbaycancadır.Əvəzində “Düzgün fikir yaradır”, desək olmazmı? Televizorda çıxış edən deyir: “Xəstə iltihab posesinə məruz qalır”. 5-sözdən biri azərbaycancadır. Bu qədər yad sözləri yığmaxdansa, bir sözlə, “yara irinləyir”  deyə bilməzdimi? Başı bəlalı “bölgə” sözümüz  unudulmaqdadır. Bölgələrimiz, bir zaman rayon oldu. İndi də region olubdur. Son zamanlar pis və yaxşı sözləri tamamilə unudulubdur. Əvəzinə mənfi-müsbət və ya neqativ-pozitiv sözlərini moda salıbdılar. Yayaq sözünü gənclərimiz bilmirlər. Artıq unudulubdur. Çünkü bu gün savadlı da savadszda ərəbləşibdilər, piyada deyirlər. Ədəbi dil xalq dilindən uzaqlaşdırılmasının səbəbini başa düşə bilmirəm.

Bir vaxtlar öz zəngin boxcalarını bəyənməyib, ərəb-fars sözlərini gətirib doldurdular. İndi də Avropa dillərini daşıyırlar. Başa düşmürəm, bu necə mədəniyyətdir. Bu necə ana dilini yaşatmaqdır. Dilə niyə bu qədər düşmənçilik edirlər. Bu gün dilmizdə işlənən gəlmə sözlərin 80 % dən çoxunun qarşılığı   dilimizdə var. Geniş xalq toplusu  işlədir, danışırlar. Elə ki, yazıya keçirik onları işlətməyə utanırıq, yad sözləri qürurla yazırıq. Bu xalqın kökünə balta vurmaqdır. farslaşdırmaq və ya ərəbləşdirmək siyasətini yeritmək bu azad vaxtımızda kimin xeyrinədir. Danışıqlarda geniş işlənən, ədəbi dilimizdə işlədilməyən, belə sözlərimiz lap çoxdur.  Ancaq uzunçuluq eləməyə ehdiyac yoxdur. Fikir aydındır.                                                                                                                                                     Minlərcə azərbaycan sözlərimiz qəsdən unutdurulur, Yerinə yad sözlər gətirilir. Bu gündə bu siyasət dəvam etdirilir. Özünün doğma sözünə xor baxıb, Kəsrəviçiliyin dəyirmanına su tökürlər.

Hamıya aydındır ki, türk dilində danışan bir cox xılqlar var. Demək şox xalqın da çoxlu sözü olar. Bizdə olmayan sözləri başqa türk xalqından götürmək, yad əcnəbi sözləri yığmaqdan daha düzgün olmazmı?.. Ancaq biz bunu etmirik, nə də yenisini yaratmaq üçün fikirləşmirik.

         Hörmətli dilçilər  jurnalistlər dilmizə yad sözləri doldurmağı dayandırın. Dilinizə hörmət eləyin. Dilə bu qədər müxənnətlik eləmək olmaz . gələcək nəsl sizə lənətlər yağdırar. Unutmayın ki, bir gün farslar sizə dilinizə etdiyiniz düşmənçiliyin acısını göstərə bilərlər.

        Azərbycan dilini sevən  bütün aydınlara gənclərə deyirəm, dilçilərmizin və jurnalistlərmizin yad sözləri gətirmələrinə qarşı çıxın. Çox şirin olan azərbaycan türkcəsini qoruyun. Yoxsa tezliklə latın dili kimi sizin də dilniz itəcəkdir.

İsa Mehdioğlu Gənclər arasında yayılmış dini fanatiklik zamanın faciəsidir.

                                                                                                                                                            

Ölkəmizin gəncləri arasında yaranmış  dini xaotik vəziyəti  eşidəndə  daxilən çox acıdım, ağrıdım. Mənim gənclərim nəyə görə ərəbistan səhralarında, Əfqanıstan dağlarında  ölsünlər. Hansı məqsədə hansı amala görə, calayvətən olsunlar. Ya da yalançı hər hansı bir amal uğurundə öz xalqına , öz dövlətinə qarşı silah qaldırsınlar. Bu faciənin bircə cavabı var. O da gənclərmizin ideoloji tərbiyələrində dini boşluqların  olmasıdır. Onlar bu boşluğu dini fanatikliklərlə doldururmağa çalışırlar. Bu da bir çox arzu olunmaz faciələrə səbəb olur. Ona görə də ilk öncə fanatikliyi gənclərmizin şüurundan çıxartmaq və  onları ağıllı, fəal mübarizliyə alışdırmaq lazımdır.

1995- 2000-ci illərdə şəhərdə dini təriqətlər köbələk kimi surətlə artan zaman, artıq dini fanatikliyin izləri görünürdü. Gəncləri bir ideoloqiyanın altına yığmaq üçün, Dini qurumlarla iş üzrə dövlət komitəsinin  üzvlərilə  məsləhətləşməmiz oldu.  Söhbətə soyuq yanaşıldığı üçün çəkilib evimdə oturdum. Ancaq bu gün həmin soyuq yanaşmanın nəticəsini, kiminin yalançı cihad xətrinə  öldüyünü, kiminin cihaddan qayıdıb vətənində türmədə çürüdüyünü, kiminin də yalançı, ucuz dini təbliğata uyub, öz xalqına, öz dövlətinə yağı olub, ona silah qaldırdığını görüb, eşidəndə yenidən rahtlığım pozuldu.

Elmlə din arasında nə qədər böyük boşluq olarsa, din ilə elm arasında da bir o qədər uçrum olar. Dini fanatiklik daha da artar. Bu gün sərbəst dini fanatizminin təsiri altına düşən gənclərimiz, çox zaman cəmiyyətdə və ya ailədə arzu olunmaz faciələrə səbəb olurlar. Bu fanatikliyin qarşısını almaq üçün,gənclərmizin düzgün dini təbliğata ciddi ehtiyacları var. Təbliğat elə aparılmalıdır ki, gənclərin elm ocaqlarında eşitdikləri həqiqətləri din öz ayətləri ilə təstiq eləsin. Dini təbliğat da elə olmalıdır ki, din dediyini elmi mənbələr təstiq eləsin..

Bütün tarix boyu belə boşluqları,  Vəhdəti-Vücud fəlsəfəsinin  ideologiyası doldurmağa, elmlə dinin vəhdət halında yaşamasına çalışmışdır.Ama                         vacibül-vücud fəlsəfəsini özlərinə meyyar götürmüş, tövhid dininin müdafiəçisi olan mollalar elmlə dini bir-birinə düşmən etmişlər. Bu gün bütün dünya dinlərində fanatiklik höküm sürməkdədir.

       Vəhdəti-vücud fəlsəfəsinin təbliğatçılarını ya asmışlar ya da yandırmışlar. Bu gün zaman vəhdəti-vücud fəlsəfəsinin  yenidən canlanmasını tələb edir. Qurani-kərim  vəhdəti-vücud fəlsəfi ideyaları ilə doludur. Onları xalqa düzgün çatdırmaq lazımdır. Əgər din xadimləri belə bir müqəddəs inam yolunu üzərlərinə  götürüb gəncləri bu dini ideoloqia altında birləşdirə bilsələr, ölkəyə vətənə yararlı və dini fanatiklikdən uzaq olan gənclər yetişdirə bilərlər.

      İnsanın ideoloji mənəviyyatının zənginləşməsi üçün  dini inam çox vacibdir.Bu vacibliyi gərək insanın ağlı, təfəkkürü qəbul eləsin. Əgər dinin təlqin elədiyi inamları təfəkkür qəbul eləmirsə insan o dinə bağlana bilməz və onda olan dini mənəvi aclığın yerini doldura bilməz. Bu zaman adam onu təmin edə bilən yeni dini ideologiya axtarır. Bu axtarmalar,  bəzi hallarda indi rastlaşdığımız fanatizmini yaradır. Bu gün bizim gənclərimizin xoşa gəlməz yollara düşmələrinin də səbəbi yuxarda dediymiz hallardır.Bu halların qarşısını almaq üçün də onları təmin edən ideoloqiya verilməlidir. Bu ideologiya bu gün yoxdur. Müasir dünya görüşlü din xadimləri yoxdur. Ruhanilərin təbliğat üsulu 9-10-cu yüzilliklərdə yazılan hədislərə uyar aparılır. Bu isə 21-ci yüzillik insanlarının təfəkkürünə uyğun gəlmədiyi üçün onları təmin eləmir. Ona görə də onlarda inam itir.Zamanla ayaqlaşmayan bir çox hədislərdən yalnız biri haqqında danışım.

Danılmaz bir  həqiqətdir ki, adamın mənəviyyatının, ruhaniyyatının zəngin  olmasında dinin böyük rolu olmuşdur. Dinsiz elmi kəşflər dünyanı məhvə apardığı kimi, elmsiz din də cəmiyyəti məhvə aparar. Yer üzündə əminamanlığın, ədalətin, haqqın qalib gəlməsi üçün, din ilə elmin vəhdəti vacibdir. Bu vəhdətin vacibliyi dünyanı çiçəkləndirə bilər. Elm maddi mədəniyyətin mayası olduğu kimi, din də mənəviyyatın mayasıdır.

Hamıya aydındır ki, Qurani-kərim oxunan zaman heç kim ondan heç nə başa düşmür. Ona görə də insanlar hədislərə böyük maraq göstərirlər. Bu gün isə bizim hədislərimizə xalqın çoxu inamsız halda yanaşır. Bu yanaşma da boşuna deyil. Xalqın 80-90 % - i  savadlıdır. Onun üçün də onlara çatası söhbət lazımdır.

Böyük bir yas məclisi idi. Molla, Yusif peğəmbərin sərgüzəştindən danışan zaman, 60 yaşlı Züleyxanı 20 yaşlı qız elədikdən sonra, Yusifə ərə verdi, məclisdəkilərin çoxu başını bulayaraq bığaltı güldü. Adəm peyğəmbərdən söhbət eləməyə başladı. Allah  Adəm peyğəmbəri 8 min il bundan öncə torpaqdan yaratdı onun qabrqasından Həvvanı yaratdı Allah bunların hamısını bir gündə elədi. Sonra da onlar evləndilər. Hər doğulan uşaq bir dildə danışdı. Beləliklə dünyanı 72 millət doldurdu deyə molla söhbət edirdi.     

           Məclisdən bir müəllim, mollanın hədisinə etiraz edərək, dedi ki, “ay molla xahiş edirik elə söhbətlər edin ki, xalqda sizə qarşı inam yaransın. Məclisdə mənim tələbələrim oturur. Onlara mən deyirəm ki, 300 min il öncə bizim ulu babalarımız Azıx mağarasında yaşamışlar. Sizin söznüzü eşidən gənc tələbələrim yəqin ki, tərəddüd içərisində qalıblar. Onlar sən deyənəmi inansınlar, yoxsa mən deyənəmi inansınlar. Sizin söhbətinizi etika xətrinə dinləyirik. Artıq zamanla ayaqlaşmaq lazımdır. Belə ağlabatmaz nağılları həqiqət kimi danışmayın.Ya da deyin ki sizə bir nağıl danışım. Bizdə nağıl kimi qulaq asaq. Bayaqdan nəzakətlə mollanı dinləyənlər hamı müəllimə haq qazandırdılar.

        Mən evə gəldim Quranın tərcüməsini açıb yenidən bir də oxudum, gördüm doğrudan da Adəmin və Həvvanın yaranmasıhaqqında, Quranda, hədisdə deylənin  əksi yazılmışdır. Adəmin qabrqasından Həvvanın yaranması və eləcə də, Züleyxanın yenidən cavanlaşması və Yusifə ərə getməsi haqqında, bir kəlmə də yazı yoxdur. Quranın 15-ci surəsinin  26-cı ayəsində deyilir: “Biz insanı quru və qoxumuş qara palçıqdan yaratdıq”.Ayənin deyilişindən aydın görünür ki, burada söhbət Adəm peyğəmbərdən yox, Ümumi olaraq, insanın yaranmasından gedir.            Bəs Quranda göstərilmədiyi halda hədislərimizdə geniş yer alan, müasir təfəkkürün məntiqinə sığışmayan bu nağıllar, rəvayətlər haradan qaynaqlanmışdır?

Tövratda olan bir çox rəvayət və mifləri oxuduqda məlum oldu ki, Tövrat özündən öncə Misir və Mesopotomiya xalqı arasında mövcud olan bir çox əfsanə və nağıllardan istifadə etmişdir. İnsan haqqında olan əhvalatlar da qədim Misir mifinin Tövratda Adəm peyğəmbərin həyatına köçürülməsidir. Nəticədə şəxsiyyət olan Adəm peğəmbər əfsanələşmiş və mifoloji obraz şəklini almışdır.

Quranın təfsirçiləri, hədisçiləri Quran ayələrinə fikir vermədən, Tövratda qeyd olunan yəhudi mifoloji dünyagörüşünü, olduğu kimi, İslam hədislərinə köçürmüşlər. Qurandakı ayə həm ağla batan görünür, həm də elmi dəlillərə uyğun gəlir.  

 Bütün elm adamlarına aydındır  ki, VII əsrdə formalaşmış islam dini dünyagörüşü öz dövrünün təfəkkür məntiqinə uyğun olduğu üçün o qəbul olunmuşdur. Bu gün isə XXI əsr insanının dünyagörüşünü hazırkı elmi nailiyyətlər formalaşdırır. Ancaq dini dayaqlar, dini təfəkkür isə VII əsr dini dünyagörüşü ilə öz varlığını yaşatmağa çalışır. Bunun nəticəsidir ki, elmlə dinin vəhdətində olan boşluğu doldurmaq olmur. Özünün dini ehtiyacını ödəməyə çalışan gənc təfəkkür sahibi isə öz dini psixoloji təfəkkür mənəviyyatının ehtiyacını ödəyə bilən dini yollar axtarır. Bu səbəbdən də, son zamanlar yağışdan sonrakı göbələk kimi, meydana çıxan bir çox məshəblərdən,  eləsinə rast gəlinir ki, son halda hətta gəncləri fanatikliyə aparır. Bu günkü gənclik hər bir hadisənin təhlilində onu qane edən dəlil axtarır. Hər hansı bir dini məzhəb onların müasir dini dünyagörüşünə uyğun gəlmədikdə, yenidən başqa bir məzhəb axtarışına çıxırlar. Bu axtarışların da son nəticəsini biz görürük. Gənclərimizin sədaları ya da meyitləri, Əfqanıstandan, Ərəbistandan gəlir. Ya da özü öz gülləsinə tyuş gəlir.

Bəs görəsən gənclərdə yaranmış bu dini boşluğun səbəbi nədir? Məlumdur ki, bu günkü gənclər yüksək təhlil qabiliyyətinə malik olan yüksək intellektual səviyyəli  gənclərdir. Ona görə də, hər bir sadəlövh inanclar onların dini mənəviyyatını ödəmir.

Bu mənəvi boşluqları doldurmaq üçün  unudulmuş vəhdəti-vücud fəlsəfəsini yenidən canlandırmaq lazımdır. Bu dini fəlsəfəni bilən savadlı dindarlar hazırlanmalıdır. Dindarlar hər yerdə xütbələr- mühazirələr oxuyub gəncləri vacibül-vücud dünyagörüşündən uzaqlaşdırmağa,  vəhdəti-vücud dünyagörüşlərinə yiyələndirməyi bacarmalıdılar. Bu fəlsəfi görüşün özü geniş bir elmdir. Bunun üçün geniş audutoriyalarda, ailələrdə, məktəblərdə və ali bilik ocaqlarında səmərəli iş aparılmalıdır. ki, müntəzəm olaraq gənclər orada dini mənəviyatlarını yetişdirsinlər və yaysınlar. Köhnəlmiş hədislərin hamısı müasir təfəkkür qəbul edəcək səviyyədə yenidən yazılmalıdır ki, dinləyən ya da oxuyan  onu qəbul edə bilsin. Mən din alimlərini hədislərmizə yenidən baxmağa və zamanla ayaqlaşan hədislər yaratmağa çağrıram.                                                                                  

Yiyəsiz Borçalıya bir yiyə tapılacaqmı?

                         _­­     

          Hörmətli oxucular s­­­­iz bilirsinizki, 1990-91-ci illərdə Borçalı da ağır günlər keçirdi. Kamsaxurdiya dövründə “ Gürcüstan gürcülər üçündür”  şüarı yarandı. Azərbaycanlılar “qonaq” gəliblər getsinlər deyə hücum kampaniyası başladı. 200 minə qədər gürcüstanlı azərbaycanlılar qovuldu. 20-dən artıq adam öldürüldü. Allaha şükür ki, Şverdnadze tez peyda oldu. Kamsaxurdiya öldürüldü. Yoxsa Borçalının aqibəti  Ermənistanlılarınki kimi olmalı idi. O zaman qırğın vaxtı gürcülərin əllərində olan bir dövlət sənətini bizim gözmüzə soxaraq, deyirdilər ki, alın oxuyun siz XVII-əsrdə  gəlib yermizi tutubsunuz. Nəki durdunuz bəsdi. İndi öz yurdunuza gedin. Əllərində olan bu sənəddə A.M.E.A-nın Ensklopediyasında yazılan “Azərbaycanlılar XVII-əsrdə kütləvi surətdə Borçalıya köçürülmüşlər” yazısı idi. Nə qədər ki bu yazı hökümdədir Borçlılara qonaq deyiləcəkdir. Onların da dilləri daima gödək olcaqdır. Çünkü sübut göz önündədir.

       Televizor və mətbuatlardan eşitdiyimə görə Akademiyanın arxeologiya institutu Gürcülərlə birlikdə Azərbaycanda arxeoloji işlər aparmışlar. Biz də istəyirik ki, Borçalıda gürcülərlə birlikdə arxeoloji qazıntılar aparılsın və Borçalılardan gəlmə adı götürülsün. Bir neçə dəfə akademiyaya müraciət elədiyimizə baxmayaraq cavab yoxdur. İlk tanışlıq üçün Borçalıda olan yüzdən çox türk abidələrindən bir neçəsini yazıb bildirmək istəyirəm.    

        Borçalıda  olan qədim türk abidələri ilə bir dəfə də olsun nə Azərbaycan nə də Türkiyə  alimləri maraqlanmamışlar. Elə ona görə də çox asanlıqla bu abidələri gürcülər  bu gün özlərinin tarixi abidələri kimi yiyələnirlər. Onları istədikləri kimi təmir edib, içərisində otururlar. Bu qədim tikililər körpülərdən, qalalardan və kilsələrdən ibarətdir.

          Eradan öncələrdə adı çəkilən Sakların və Kapanakların “Sakındur” və “Kapanak” şəhərlərinin böyük ərazidə xarabalıqları, kalafaları bu gün də durur.

         Bolus (Bolnisi) rayonun Kəpənəkçi kəndinin şərqində "Sarı kilsə" adlı yarısı uçmuş kilsədə 1960-65-ci illərdə Gürcüstan arxeoloji ekspedisiyası kəşfiyyat işləri aparan zaman iki metr dərinlikdə  IV əsrə aid edilən gənc oğlan qəbri tapılmışdır. Sinə daşında qədim türk dilində yazı aşkar edilmişdir. Yazıda deyilir "Kapanakçı xaqanın oğlu gənc (prins), kapanak çayında boğulub öldü". Həmin daş iki il Tiflis tarix muzeyində saxlanıldı, iki ildən sonra muzeydən götürüldü.

         Kəpənəkçinin içində Çataq (Poladauri) yolunun sağında "Qoçlu kilsə" IV əsrə aid edilir. 1930-40-cı illərdə kilsənin ətrafında yüzlərlə qoç heykəlli qəbir daşları var idi. Bu gün bir dənəsi də yoxdur. Deyilənə görə nə vaxtsa gürcülər maşına doldurub aparmışlar. Hal-hazırda kilsə sağlam vəziyyətdə, işlək haldadır. Gürcü keşişi yiyələnib içində yaşıyır.

         Xaçın kəndi ilə Ağalıq arasında Bolus (Bolnisi) siyonu deyilən böyük, əzəmətli kilsə yerləşir. Kilsənin ətrafında çoxlu qəbirstanlıq var. Vaxtı ilə  burada çoxlu qoç heykəlləri də var idi. Bu gün kilsə gözəl təmir olunub, içərisində keşiş oturur.

         Kəpənəkçinin qərbində Kəpənəkçi çayının sağ sahilində "Yazılı kilsə" adlı kilsə bu gün yaxşı təmir olunmuş və içərisinə keşiş qoyulmuşdur.

         Kəpənəkçinin cənubunda Talıfıllıdan bir kilometr aralı, meşəlikdə kilsəli deyilən yerdə qədim kilsə və ətrafında böyük qəbirstanlıq var. Onuda təmir edib içinə keşişlər qoymuşlar. Çataq yolu meşəsində cinni binə deyilən yerdə (həmin yerə Mehdilli yurdu deyilir) içərisi bəzədilmiş halda balaca bir kilsə var. Ətrafında isə əlləri çarpazlaşmış insan fiqurlu qəbir daşları vardır. Ondan bir kilometr aralı, dağın başında əzəmətli bir kilsə də var. Bu gün hər ikisində keşiş durur.

         Port-port deyilən yerdəki kilsənin də ətrafında çoxlu qəbirstanlıq var. Qəbirstanlıqda əli çarpazlaşmış və qoç şəkilli sinə daşları var idi. İndi qoç heykəlləri yox olmuşdur. Kilsə baxımlı haldadır, içərisində keşiş durur.

         Saray yerindəki, yazılı kilsənin də ətrafı qəbirstanlıqdır. Qapısında kitabə mövcuddur. Mütəxəssislərin dediklərinə görə, kitabədəki yazılar gürcü dilində deyil.

         Abdallı kəndi ilə Kveşi kəndi arasındakı, təpə başında çox əzəmətli olan "Abdal" qalası ucaldılmışdır. Deyilənə görə qala 5-ci əsrə aid edilir. 1940 illərdə qalanın qapısının üstündə iki metrdən artıq uzunluğu olan nəhəng bir kitabə var idi. Yerli xalqın dediyinə görə Tiflisdən gələn mütəxəsislər demişdilər ki, yazı qədim türk-moğol dilindədir. 1955-ci ildə yolum bir daha ora düşdü. Ancaq artıq kitabə götürülmüşdür. Yerli xalq dedi ki, “Tiflisdən gələn briqada daşı çox çətinliklə söküb Tiflisə apardılar”. Əgər yazı gürcü dilində olsa idi, belə bir əzəmətli qalanın kitabəsini sökməzdilər. Demək çuvalda pişik gizlənmişdir.  

         Tarixdə bir çox olayların  şahidi olan başı bəlalı Dumanıs (Dmanisi) qalasında da kitabə var idi. Ancaq son zaman kitabəni görmədim.

         Şəmşoğlu kəndindəki kilsələr hələ yararlı haldadılar. Oradakı xaçların üzərində buta şəkilli oymalar var. Belə xaçları gürcülər harda tapsalar. Oxalayıb məhv edirlər. Bu kilsəyə oxşar digər bir kilsə də, Sakındur şəhərinin  xarabalıqlarındadır. "Səkkiz ayaq" adlanır.  O da sağ-salamatdır.

         Darbazla Gülöyür yaxınlığında Alban kilsəsi adında salamat saxlanılmış bir kilsə var. Deyilənə görə çar Rusiyası Qafqaza gələnə qədər bu kilsədə ətraf xalqlar ibadət etmişlər. Onu da qeyd edim ki, kilsənin ətrafında yalnız Azərbaycanlılar yaşayır.

         Kolagir kəndinin cənubunda Xram çayının sol sahilində dörd künc hörülmüş. 4-5 hektar sahəni əhatə edən çox əzəmətli ağca qala ucalır. Tarixin dediyinə görə Ağca qala Qazan xanın, Həsən padşahın, onun oğlu Sultan Yaqubun yurd yeri olmuşdur. Qalanın içərisində 4-5 metr hündürlüyündə bir türbə var idi. Türbənin ətrafı ağ parlaq çini üzərində, göy ərəb yazıları ilə doldurulmuş, naxışlarla örtülmüşdür. Xalq ona "Ağ Pir" deyə ziyarət edirdilər. 1935-ci ildə qalanı təmir etmək adı ilə "Ağ pir"i sökdülər. Bütün yazılı çini sağsıları arabalara yükləyib Xram cayına tökdülər. İndi həmin pirin yerində gürcülər kilsə tikmişlər. İçərisində keşiş oturub, qalanı monastr etmişlər.

         Borçalının Təkəli  və Quşcu kəndlərinin yaxınlığında,təpə başında,XVI-əsrdə Şah Təhmasib zamanında tikilmiş Borçalı xalqının fəxri olan Təkə bəyin qalası ucalır. Baxımsız vəziyətdə olduğu üçün, artıq sökülüb dağılmaqdadır. Çox heyiflər olsun ki, Azərbaycan hökuməti yiyə durmur. Gürcüstan hökuməti də bu qalanın yox olmasını arzulayır.

         Tiflisdə Sənan dağının güney tərəfində müsalman qəbirstanlığının yaxınlığında şeyx Sənan türbəsi ucalırdı. Vaxtilə böyük şairimiz Hüseyn Cavid türbəni ziyarət edən zaman, qarşısında duraraq ona qəsidə ithaf etmişdir. Bu gün türbə xarabalığa çevrilmişdir. 1956-cı ildə mən Şeyx sənanın qəbrini ziyarət edəndə artıq türbə yox idi. Qəbir daşları ətrafa dağılmışdı. 1960 illərdə Botanika bağını genişləndirmək məqsədilə Şeyx Sənanın türbəsi yerlə yeksan oldu. Yerində bağ salındı. Şeyx Sənanın dastanından, onun haqqında yazılan dram əsərlərindən, yazılan şeirlərdən mənəvi qida alan xələfləri, bu gün onu əfsanəvi obraz kimi xatırlayırlar. Akademiya işciləri Şeyx Sənan haqqındı elmi əsər müdafiə edirlər. Ancaq onun türbəsini tanımır.

         Bolus  (Bolnisi) rayonunda Bolnisi ilə Kəpənəkçi arasında Yıl (Yel) baba dağı ucalır. Ən qədimlərdən bu günə qədər. Ətrafındakı yerli xalqlar ona ziyarət edirlər. Dağın zirvəsində 2x3 metr nisbətində ən qədim bir tikili var. Rəvayətə görə qədim türk xalqlarının peyğəmbəri Zülqədər (Zülqərneyn) Zülmət dünyası səfərindən qayıdan zaman ölmüş və burada dəfn olunmuşdur. Onu yıl dağının başına basdırmışlar. Həmin tikili onun qəbri üzərindədir.  Dağa niyyət edənlərin niyyətlərinin, arzularının çin olması üçün, öz qurbanlarını bacaran dağın başında kəsir, bacarmıyan isə ətəyində kəsir. Dağa Azərbaycanlılarla bərabər yerli qreklərdə (yunanlar),gürcülər də ziyarət edirlər. İndi gürcü höküməti dağın başında Zülqədər peyğəmbərin qəbri üstündə böyük bir kilsə tikdilər.Onun haqqında da Akademiya işçiləri  müdafiə edib elmi ad alırlar. Çox heyif ki, yanlarında Zülqədərin kimliyini və qəbrini görməyib, onu əfsanələşdirib göy planetinin adamı hesab edirlər.

           Bu məqaləni yazmağımın səbəbindən biri də odur ki, gürcülər dərslik kitablarında uşaqlara  oxudurlar ki, Borçalıya Azərbaycanlıları 17. əsrdə Şah Abbas kütləvi surətdə  köçürmüşdür. Biz azərbaycanlılar Gürcüstan təhsil nazirliyinə öz narazılığımızı bildirdik. Bizə dedilər ki, yazının mətnini A.M.E.A.nın nəşr etdiyi “Azərbaycan milli ensiklopediyası”ndan götürülmüşdür. Belə aydın olur ki, Borçalılara “gəlmə” damğasını ilk öncə  A.M.E.A-nın əməkdaşları vurmuşlar. Bu da gürcülərin xeyrinə işləyən sənəd olmuşdur. Yuxarıda gördüyünüz kimi, bizim yerli "oborogen" olmağımızı  təsdiq edən bir çox tarixi abidlərimiz var. Biz vaxtı ilə Elmlər akademiyasına ensiklopediya nəşrində olan səhvləri düzəltmək üçün müraciət etdik, lakin heç bir cavab almadıq.

         2000 –ci ildən bu günə qədər, Türkiyənin Araştırmalar Mərkəzi Vəqfinə, Azərbaycan elmlər akademiyasının Arxiologiya  instutlarına, Tarix institutuna. Xaricdə yaşayan Azərbaycanlılarla iş üzrə dövlət komitəsinə və bir çox təşkilat və mətbuatlara  müraciət etmişəm. Heç bir yerdən bizim “gəlmə” adımızı götürmək üçün dayaq yeri tapa bilməmişəm.  Son halda bütün Azərbaycan ziyalılarına müraciət edərək demək istəyirəm ki, Gürcüstan azərbaycanlılarından gəlmə adının götürülməsi üçün Azərbaycan və Gürcüstan elmlər akademiyalarının birlikdə işləyərək oradakı həmvətənlərimizdən gəlmə adının götürülməsində aktiv iştirak etsinlər.

        ( Borçalı dərələrində, Borçalı dağlarının təpələrində baş qaldıran ulu abidələr  ətraflarında torpaq altında yatan sələflər (Ulu dədələr) yüz ildən artıqdır ki, haray çəkirlər. Bizə yiyə durun deyirlər. Ama xəbərləri yoxdur ki, onların xələflərində (sonçularında) olan qeyrət deyilən şey çoxdan ölübdür. Xələflərinin  qeyrəti Göycədə, Ələyəzdə,Gümrüdə,Calaloğlunda,Zəngəzurda ən nəhayəti Qarabağda basdırıldı. Borçalının da harayını eşidən yoxdur.Heç vaxt da olmayacaqdır.Axı qeyrət çoxdan  yox olubdur.)      

 Hörmətlə: İsa mehdioğlu 

                                              

                                

                                                                                                                                                            

ANS-TV-nin Günəbaxan verlişinə.- II

                                                                 

Hörmətli elgiz bəy Sizin məmə xərçənginin müalicə profilaktikası haqqında apardığınız söhbəti dinlədim. Həkim Çaxmaqçı müalicə həkimi olduğu üçün profilaktikanı səthi danışdı. Xalqın mariflənməsi üçün sizin geniş audutoriyanızdan istifadə edərək, qadınlarmıza mənim tərəfimnəndə bir neçə marifləndirici məsləhər verin.

 Mənim profilaktik məsləhətim, hər kəs evində edə biləcək qədər sadədir. Onları əmin edirəm ki, aşağdakı məsləhəti yerinə yetirən qadın heç zaman məmə xərçəngindən ölməməlidir.  Qadının məməsində əmələ gələn xoş xassəli düyn ən tezi bir ildən, ən geci iki ildən sonrs xərcəng xəstəliyinə çevrilir. Bəzən üç il də çəkir.         

Onu deyim ki,məmə xərçəngindən ölənlərin sayı, bütün xərçəng xəstəliyindən ölənlərin 30%-ni təşkil edir. Bu göstərici çox yüksək faizdir. Döş vəzinin (Məmənin) müainəsindən söhbət gedən zaman, hər bir qadın bilməlidir ki, həyatı onun öz əlindədir.30-40 yaşında olan qadının döş vəzi xərçəngindən ölməsini və ya , döş vəzinin xərçəngindən əziyət çəkməsini gördükdə təcüb məni götürür.  Bu necə qadın ola bilər ki, iki il ərzində  hamamlanan  zaman döş vəzində əmələ gələn uyğunsuzluğu, bərkliyi və ya onda olan düyünü bilməsin. Bilirəm oxucular təcüblənəcəklər. Ancaq bu həqiqətdir. Bu gün yüzlərlə qadın döş vəzi xərçəngindən əziyət çəkir. Bu hal sabah da və həmişə də belə olacaqdır. Bu hallar olmasın deyə qadınlar yüksək dərəcədə bilgiyə sahib olmalaıdılar. Özlərinə fikir verməyən qadınları  bir qədər marifləndirmək üçün, onlara  bəzi məsləhətləri  vermək pis olmaz.

Qadınlar hər zaman  məmələrini  yoxlaya bilərlər və təhlükə baş vermədən onu aradan qaldıra bilərlər. Bunun üçün aşağda göstərilən tövsiyələrə əməl etmələri məsləhətdir.

Soyunub güzgünün önündə durub diqqətlə hər iki məmələrinə baxsınlar. Sağlam halda hər iki məmə  eyni görkəmdə görünməlidir. Sonra yarım döngə sağa dönüb sol məmələrinə baxsınlar. Sonra sola dönüb sağ məmələrinə baxsınlar. Sonra yenə güzgünün qarşısında düzgün durub hər iki əllərini başlarına   qoysunlar. Güzgüdə məmələrinin eyni ölçüdə olub- olmamasına fikir versinlər. Sonra sağ məməni sağ ovuclarına alsınlar, sol əllərilə məməni yoxlasınlar, .sonra da həmin qayda ilə sol məməni yoxlasınlar. Ovucla barmağın arasında  eyni bərklikdə hamar halda normalməmə vəzi duyulacaq, əlin altında heç bir düyün duyulmayacaqdır.Hər hansı bir şübhə yaranarsa, məmələrdə fəqlilik görünərsə, məmənin vəzində xırda bərk düyün (taxıl boyda da olsa) ələ toxunarsa, mütləq həkimə müraciət etsinlər. Əyər bu deyilənləri yerinə yetirərlərsə    xəstəlik tez aşkar edilər, vaxtında  xəstəliyin qarşısı alınar və. onlar da  qorxulu xəstəliklərdən  azad olarlar. Ağıllı və tədbirli qadın heç zaman  məmə xərçəngindən  ölməməlidir. 40 illik təcrübəmə  güvənərək bildirirəm ki, məmədə düyün iri fındıq boyda olana qədər, xərçəngə tutulmur. Fındıq boyda olan zaman çıxarılarsa ana yüz faiz sağlam qalır. Əyər böyüyüb Ceviz boyda olarsa, artıq qorxuludur. Bəlkə çıxsa da xeyiri olmaya. Nə qədər tez bilinsə bir o qədər proqnozu yaxşıdır.

            Hörmətlə İsa Mehdioğlu. 

    

                

ANSTV-nin Günəbaxan verlişinə 2

Hörmətli Elgiz bəy dönəmimizin bütün təbliğat vasitələri, hər gün südsüz analara  düzəltmə südləri almaları haqqında reklamlarda yayımlar gedir. Ama anaların niyə südü yoxdur.  Analarda olan bu çatmazlıqların səbəbi nədir. Dünyanı tutan bu ümumi bəlanın qarşısını almaq olarmı?  Bu haqda heç yrdə yayım eşitməmişəm. Sizin geniş yayım imkanınız olduğu üçün, südsüz analara profilaktik kömək məqsədilə bu qısa məktubu çatdırmağınızı xahiş edirəm.            

Südsüzlük bu gün kütləvi hal almışdır. Doğulan uşağın 80-90-%- düzəltmə  yemlərlə böyüyürlər. Aydındır ki, səbəb anaların südlərinin olmamasıdır. Südün olmamasının səbəbi nədir. Qızın məməsində süd vəzilərinin inkişafı 9-10 yaşlarından başlayır, 18-20 yaşlarında dayanır. Hər bir məmədə yüz minlərlə mikroskopik süd vəzləri olur. Bu günkü qızlar, analar  qızlar 12-13 yaşlarından lifcik geyinirlər. Döşlərinin yumru görünməsi üçün bacardıqları qədər sıxırlar.Yeni inkişafa başlayan süd vəzləri  inkişafdan qalır. Yüz min vəz əvəzinə iyrmi-otuz min vəz əmələ gəlir. Normal inkişaf etməmiş  məmədən də bol süd gözləmək səhv fikirdir. Bu gündə ucqar kəndlərdə kiçik yaşlarından lifcik geyinməyən analar ən azı bir il uşağa bol süd verirlər.

Bu sahədə anaların özlərini hazırlamaları haqqında, məməyə necə qulluq  etmək haqqında marifcilik yayımı, yox dərəcəsindədir. Çünkü qızlara lifciyin zərərli olması haqqında heç nə öyrədilmir. Lifciyi yalnız iyirmi yaşından sonra geyinmək məsləhətdir. Bunu heç kim onlara oyrətmir. Belə yayımlar  körpə qızlara 12-15 yaşlarında öyrədilməlidir. Bunu da ancaq analar və ya məktəblərdə qız dərnəkləri kimi qadın müəllimlər öyrədə bilərlər. Bu gün bu sahəni onların özləri də bilmirlər. Ona görə də bu çətin işi sizin televiziya boynuna götürə bilsə gələcəyin anaları üçün böyük yaxşılıq eləmiş olarsınız. Qadın konsultasiyasında  ikicanlı  analarıin necə davranmaları  özlərinə necə qulluq etmələri haqqında, həkimlər qadınları marifləndirmirlər. Məsələ hər gün rast gəldiyimiz bir hadisəni misal çəkim. Bir çox anaların məmələrinin (döş vəzlərinin) uclarının  giləsi yox dərəcəsində olur. Belə məməni uşaq heç cür dodağına alıb sora bilmir.  Süd məmədə qalır, süd vəzlərinin atrofiyasına səbəb olur. Bu vəziyət çox halda ananın südnün yox olması ilə nəticələnir.  Belə halların  olmaması üçün sovet vaxtı  poliklinkaların mamaçalıq otaqlarında analara məmələrin gilələrinin böyüdylməsi üçün öyrətmələr keçirilirdi. Doğuşa qədər ananın məməsinin giləsi böyüdülürdü. Hamiləliyin 8-ci aylığından hər gün ana döşünün giləsini 3-5 dəqiqə masaj etməsi məsləhət görülürdü. Apteklərdə xüsusi rezindən hazırlanmış sorucular olurdu. Analar  hamilə vaxtı  sorucu rezinlə gündə iki dəfə səhər və axşam məmənin  giləsini sordurma yolu ilə böyüdürdülər. Doğuş vaxtına qədər məmənin ucu böyüyüb normllaşırdı. Eyni zamanda sorucu rezin süd vəzlərini də qıcıqlandıraraq südün artmasına səbəb olurdu.  Bu gün hər şey tərsinə olubdur. Köhnələr unudulubdur. Təzə yenilikdə yoxdur. Pulun xətrinə  hər yerdə televizor, mətbuatlar vasitəsilə qondarma yemlər gündə bir neçə kərə təbliğ olunur. Anaların profilaktikası unudulur.

Uşağın ana südü ilə əmizdirilməsi ananın özü üçündə istirahət deməkdir. Ana təbiəti ilahidən elə yaradılmışdır ki, Ana nə qədər vaxt süd verərsə o müddətdə ananın gövdəsində ana olmaq üçün əmələ gələn hormonlar tormozlaşır. Hormon əmələ gəlmir. İkicanlılıq  arası nə qədər uzun olarsa, bir o qədər ana istirahət edir. Gələcək ikicanlılığa yaxşı hazırlaşır. Ana həmin süd verən müddəti aybaşı (anahalı) görmür və uşağa qalmır. Bununla da ananın gövdəsi bir il dincəlir. Son zamanlar uşağın 7-8  aylığında analar  yenidən ikicanlı olurlar. Bunun da əsas səbəbi  anaların uşağı çox tezdən 4-5 aylığından döşdən ayırmaları  olur. Bu halı tibbi baxımdan bir növ patoloji hamiləlik hesab etmək olar. Çünkü hələ ikicanlılıqdan sonra ananın gövdəsi özünün harmonlar mübadiləsini fizioloji hala salmamış  yenidən ikicanlı  olur.

Statisdik məlumata görə doğal ( təbii) yemlənən  (qidalanan) uşaqlara  nisbətən düzəltmə (süni)  yemlənən uşaqlar  arasında ölüm 5-6 kərə ( dəfə) çox olur. Bu günkü anaların 40-50-%nin südü hələ qırxlı uşağı doydurmur. Analar istər- istəməz uşağı düzəltmə yemlə  bəsləməyə doyuzdurmağa məcbur olurlar. 3-aydan sonra anaların 60-70 %-i uşağı  düzıltmə yemlə böyüdürlər. Çox təcüblü haldır ki, bu acınacaqlı vəziyətin səbəbini aydınlaşdıran elm ocaqları heç bir məlumat vermədən susmağa üstünlük verirlər.

Mən canlı  şahidi olduğum 1930-40 illərdə 3 yaşlı uşaqlar analarını əmirdilər. Anaların da bol südləri  olurdu.1950-70-İllər arası Bakının 2-3 doğum evində ana südünü satın alan məntəqə var idi. Çox südlü analar gedib orada südlərini sağıb satırdılar. Süd verən ana o qədər çox idi ki, bəzən növbə olurdu.  İndi səbəb nədir ki, 1-2-aydan sonra analarda süd olmur. Bu haqda elm ocaqları fikirləşib səbəbi aydınlaşdırıb ictimayətə bildirməsi analar üçün böyük yenilik olar.

ANS TV Günəbaxan verlişinə

Hörmətli Elgiz Əkbər bəy günaydın. Sizin uzun ömürlülər haqqında apardığınız verlişə baxdım. 

Sorğunuza qonaqlarınızın verdikləri cavablar, olduqca səviyyəsiz olduğu üçün, sizə məktub yazmalı oldum.

Sizə onu bildirmək istəyirəm ki, bütün canlılar üçün ulu Tanrının bir pozulmaz qanunu var. Hər bir canlı varlığın yetkinlik yaşının 10 qatı onun təyin olunmuş ömrüdür. Bu baxımdan Adamın Tanrıdan verilən ömürü 100 ilə 140 il arası olmalıdır. Bu mütləqdir. Ancaq onu yaşaya bilmirlər, ona görə ki, bir çox səbəblər bu ömürü gödəldir. Ömürü gödəldən səbəblər bunlardır.

1.Kökdən (gendən) gələn hüceyrələrin  xarici mühitə dayanıqlıq qabiliyətinin qarışıqlığı.

2.Xəstəliklərin ömürü gödəltmə yolları.

3. Yemlənmə yolları və yemlərin keyfiyyəti.

4.Duyğulanma (sinirlənmə) yolları və təsir qüvvələri.

5. Gövdə hormonlarının təsir gücü.

6. Əməyin yolları və formaları.

7. İqlimin, suyun təsiri.

Bu səbəblərin hər biri haqqında geniş aydınlaşdırmaları var. Bunların hamısının kompleks təsirləri nəticəsində Tanrıdan verilən ömür azalır 60-a, 50-yə, bəzən siz dediyiniz kimi 45-ə də düşə bilər.

Elm, mədəniyyət yaxşıya sarı irəliləyərsə gələcəkdə adamların orta ömürü  100- 120 bəlkə də çox olar.

NƏİMİ HAQQINDA BİLGİLƏR

Fəzlullah Nəimi Təbrizi (1339-1393) Nəimi ilk təhsilini doğulduğu şəhərdə Astarabadda alır. Sonra Təbrizdə təhsilini dəvam etdirir.  Gənclik illərində çətin dolanışığı ilə əlaqədar Təbrizdə papaqçılıqla məşğul olur. Nəimi papaqçılıq edən zaman görkəmli sofi şeyxi Şiblinin müridi olur. Onun ideyalarına yiyələnir və onun dəvamçısı kimi, ilk vaxtlar mütərəqqi sufilik mövqeyindən çıxış edir. Həm öz həmfikirliləri  arasında mütərəqqi  sofizm ideyası olan “Vəhdəti-Vücud” fəlsəfəsini təbliğ edir. Sonra isə o, Hürufilik təriqəti ilə məşğul olur.1386 –cı ildə Təbrizdə hürufilik təriqətini elan etməklə onun əsasını qoymuş və Hürufilik məktəbini yaratmışdır.. Ona görə də “Əl-Hürufən” adı ilə məşhur olmuşdur. O bir çox müridlər, mürşidlər yetişdirmişdir. Sonra Təbrizdən Bakıya gələrək, Bakıda Hürufilik mərkəzi yaradır. Mərkəzə, müridi Əli ül-Əla başçılıq edir. Nəimi Azərbaycanı hürufilik təriqətinin oyanış mərkəzi adlandırır. Bakı sofilik təriqətinin başcısı Əli ul- Əla özünün  “Kürsünamə” əsərində yazır: “ Sevimli Fəzlin vəhdət günəşi ilk dəfə Azərbaycanda doğdu. O, müqəddəs ölkəmizdən biridir”. Sonra “Qiyamətnamə”əsərində göstərir ki, “Fəzl Bakıdan getdikdən sonra onun ardıcılları fəaliyyətlərini dayandırmadılar”. Nəiminin Nəsimi və başqa müridləri tərəfindən hürufilik təriqəti İrana, İraqa, Türkiyəyə, Suriyaya və başqa müsəlman ölkələrinə yayıldı”.

Hürufilik təriqətinin əsas ideyası odur ki, “Allah özünün bənzəri kimi, yaratdığı insanın simasında özünü və adını təcəlla edir. İnsanın sifətində Allah adının yazılması insinda allahın təcəllasıdır deyir. İnsanın düz bədəni əlif “ə-a” hərfidir. İnsanın burunu “L” lam  hərfidir. İnsanın qoşa gözü, hey hərifidir. Beləliklə ƏLLƏH insanın sifətinə həkk olunmuşdur deyir. Hürufilər, sözləri varlığın əsası kimi götürürlər. Qurandakı sözlər Allahın varlığı ilə insana təcəlla edir deyirlər.  Hürufilik təriqəti bir çox dünya görüşlərində vəhdati-vücud fəlsəfəsindən qidalanır. Elə o səbəbdən də  vacibül-vücudçu ruhnilərin təqiblərindən yaxa qurtara bilmirdi.

Nəimi Hürufilik ideyalarının ona tuşunda (yuxusunda) gəldiyini deyir. O,“Əlimdə par-par  yanan bir qılınc tutmuşam və bir münəccim öz elminə uyğun olaraq, onun üzərində yazıb ki, “bir neçə üsyan olacaq”. Bu üsyan sözündən sonra bir neçə dəfə  “Astarabatlı Fəzl” sözləri yazılmışdı və həmin qılınc mənim əlimdə idi” deyir.

 Nəimi həbsdə olan zaman, "Cavidan-Namə" (əbədiyyət haqqında kitab) əsərini yazır və orada hürufilik təriqətinin yollarının icra olunması haqqında məlumatlar verir.

Fəzlullah gələcək taleyini yuxusunda görməsi haqqında əsərində yazır. "Cümadi-əl-Üla ayında tuşumda gördüm ki, çərşənbə günü bir çolaq adam məni edam etməyə gətirdi. O məni öldürdü. Ancaq gördüm ki, mən ölməmişəm, sağam."Nəimi “Vəsiyyət-namə” əsərini də tustaq olan, ölmünə hökm veriləcəyinə inanandan sonra yazmışdır.

 Qeyd etmək lazımdır ki, Nəimi hürufilik təriqətini təsadüfi yaratmamışdır. Bu gün elmə məlumdur ki, müqəddəs ilahi hərflərin mövcudluğu dini kitablarda,  “Brahma”da, “Tövrat”da və “Qurani-Kərim”də dəfələrlə qeyd edilmişdir. Nəimi isə “Qurani-Kərim”də olan Hürufi işarələrdən istifadə etməklə, onu genişləndirərək, təriqət səviyyəsinə qaldırmışdır. Nəiminin hürufi görüşləri bütün insanların dinindən, irqindən asılı olmayaraq, bir ilahi eşqlə sevilməsini və qorunmasını təbliğ edir. Nəimiyə görə, Allahın sifətindəki varlığının təbiətdə, əşyada, xüsusilə insanda təcəssümü mövcuddur.  Nəimi hürufilik dünyagörüşünü vəhdəti-vücud fəlsəfəsi əsasında aydınlaşdıraraq deyir:  “Quranda göetərilir ki, Allah öz nəfəsini insana üfürmüş, insana nəfəs verərək onu cana gətirmişdir. Belə olan halda Allah insandadır. Allah insan simasında təcəlla etmişdir.”

Hürufilik təlimində, ulu Tanrı, özünü həm özünə bənzətdiyi insan sifətində, həm də ilahi səsdə və hərflərdə təcəlla edir. Nəiminin hürufilik dünyagörüşündə Tanrının nitqi müqəddəs Qurandır. Qurani-Kərim bütün şeylərin varlığının səbəbidir.deyir.   Nəimi idrak prosesində nitqdə hərflərin, ağlın, ruhun roluna xüsusi yer vermişdir.

Nəimi “Cavidannamə”, “Cavidani-Kəbir” (böyük əbədilik) , “Cavidani-Səğir” əsərlərində təsəvvüf baxışlarından istifadə etmişdir. O, təsəvvüf və hikmət elmlərində yüksək rütbəyə çatmış, hürufiliyin sirləri haqqında tədqiqat aparmışdır.

Bu gün Nəiminin davamçısı kimi, Nəimi ideyasına uyğun açıqlamalar verərək, “Qurani-Kərim”də olan surələrin başlanğıclarında yazılmış hərflər haqqında izah verərək, surələrin əvvəlində olan əlif, lam, mim və s. hərflərin sirlərini “Vəhdəti-Vücud” fəlsəfəsi çərçivəsində izah edən zaman, Allahla insan arasındakı vəhdəti görürük. Bu da vəhdəti-vücud fəlsəfəsidir.

Nəimi, dünyanın yaradılışında özündən əvvəlki sofilərin qəbul etdiyi dörd ünsürün varlığını qəbul edərək, deyir: “Dörd ünsürün vəhdəti olan aləm dərk ediləndir və onu insan dərk etməlidir”. O, deyir: “Bu aləm, əbədi dövrü inkişaf prosesindədir. Hər bir əvvəlki pillə özündən sonrakının başlanğıcıdır”. Nəiminin bu dünyagörüşü, aləmin tədricən, təkamül yolu ilə yaranma ideyasına dayanır.. İslamın və “Qurani-Kərim”in şərhçisi kimi tanınan Nəimi, əslində daha çox onların qismən inkarı meylində durur. Nəiminin ideya mərkəzində ilahiləşdirilmiş və hər şeyə qadir insanın ağlını ön plana çəkən nəzəriyyə durur. 

Nəimi dönəmində xalq arasında sofilərin nüfuzu o dərəcədə yüksək olmuşdur ki, onlara “işıq tayfası” (burada işıq Allaha yaxın, nur mənasında işlənir) adını vermişlər. Sofilərin nüfuzunu xalq arasında azaltmağa çalışan ruhanilər, onlara şər atmaqdan da çəkinmirdilər. İslam tarixcisi Əbd-ür-Rəhman  əsərində yazır: “ Nəiminin yaratdığı bu təriqət çoxlu tərəfdar toplamış, o öz küfrü ilə Cığatayların və başqa qeyri ərəb xalqlarının əksər qismini zəhərləmişdi”. Bir çox belə şərlərdən sonra, Əmir Teymur onu dinsizlikdə suçlandıraraq 1393 cü ildə Əlincə qalasında edam etdirir. Nəimi orada da dəfn edilir. Nəiminin ölümündən sonra da ruhanilər onun dəvamçəlarına qarşı  dövlətin əli ilə, əllərindən gələni edirlər, onların kitablarını yandırır, özlərini öldürürdülər.

Deyilənə görə Nəiminin canlı yadigarı olan başdaşı hələ də Əlincə qalasında durur. Çox yazıqlar olsun ki, onu sevərlər qəbri üzərində ona yaraşası türbə ucaltmırlar. Bir də təssüblənirəm ona görə ki, onun əsərlərini bu gün Azərbaycanlılar oxuya bilmirlər. Əldə heç bir tərcüməsi yoxdur. 

VƏTƏNPƏRVƏRLİK HAQQINDA

        Vətən nədir? sorğusuna cavab olaraq demək olar ki, vətən ulularmızın bizə miras  qoyub getdikləri müqəddəs torpaqdır.Vətən Ulularmızın əbədi uyuduqları müqəddəs məsgəndir. Vətən balalarmız üçün hazırladığımız ənəziz  hədiyyədir.Vətən gələcək nəslə  verəsi olduğumuz xəzinədir. Əgər biz Ulularmızın sümüklərini yadlara tapdadırıqsa, əgər biz ulularmızın qanı ilə qızaran gülü-çiçəyi tapdadırıqsa, əgər biz ulularmızın yatdığı torpağa hər zaman üzmüzü sürtə bilmiriksə, demək onların ruhlarına xəyanət etmişik. Müqəddəs yurd- yuvasına xəyanət edənin  ulularına sonçu olmasına mənəvi ixtiyarı yoxdur. Dədələr belələrinə manqurt demişlər.

        Vətəni sevmək, eli, obanı, torpağı öz şəxsi varlığından artıq sevmək deməkdir.Vətən sevgisi, səni isidən, səni ətrafna toplayan, ocaqdan, közdən, küldən başlayır. Ailədən, qohum- qardaşlardan, el-obadan, ən nəhayət ayaq basıb gəzdiyin torpaqlardan başlayır.

        Sevgi duyğusu bütün canlı varlıqlarda olduğu üçün o anadan gılmə olan ilahi varlıqdır. İnstinqdir. Bu duyğunun ən mükəmməl zirvəsi insandadır. İlahi varlıq olan sevgi duyğusundan yaranan hissiyatlardan biri və ən vacibi vətənpərvərlik duyğusudur. Insanlarda yaranan vətənpərvərlik duyğusu öz rüşeymini ailə sevgisindən və cəmiyyətə olan məhəbbətdən alır və tədricən vətənpərvərlik səviyyəsinə qədər yüksəlir. Vətənpərvərlik duyğusu elə bir yüksək amaldır kı, o tədricən aşılanır və yaş artıqca sevilir. Gəncin ailə tərbiyəsində gördüyü duyğular və ailədə olan əməli davranışlar gəncdə vətənə torpağa sevgini artırır.

        Müharibə şəraitində yaşayan ölkə əhalisi üçün vətənpərvərlik mövzusunda söhbətlər daima aktual mövzu olaraq qalır.Vətənpərvərlik mövzusu, dövlət siyasəti ilə yanaşı, eyni zamanda ümumixalq siasətinin də mövzusudur. Belə hallarda əhalinin dini dünyagörnüşü  də kənarda dura bilməz.İnsanlarda vətənpərvərlik tərbiyəsinin aşılanması ilk əvvəllərdən körpəlik yaşlarından ailədən, baxcadan, ibtidai məktəbdən, institut auditoriyalarından keçərək cəmiyyətdə  yetginləşir. Ailədən  ata-anadan başlayan sevgi elə, obaya,xalqa və torpağa məhəbbətlə sona çatır.

Din insanın həyat şəraitində, yaşam biçimində (tərzində) psixoloji dünyagörüşündə çox vacib pol  oynadığı üçün vətənpərvərlik tərbiyəsində də dini inam çox böyük rol oynayır. Hansı dinə qulluq etməsindən asılı olmayaraq inam insanın mənəviyyatına hakim olur. Ancaq bu günkü dini ideologiya elə bir fəlsəfi dünyagörüşü ideologiysı daxilində təbliğ edilir ki, burada vətən anlayışı yox dərəcəsindədir. Dini hədislərdə deyilir ki, “ harada olur-olsun müsəlman müsəlmanın qardaşıdır.” Qaranda deyilir:”Allah yolunda öldürülən, Allahın mükafatını alır. Şəhid olur.” Belə bir təbliğat 9-10-cu yüzilliklərdə islam imperiyasının müdafiəsinin, möhkəmlənməsi üçün  onlara lazım idi.Vahid islam imperiyasını qorumaq üçün imperiyanın bir tərəfindəki müsəlman digər tərəfində olan müsəlmanı qorumağa gedirdi və orada da ölürdü. O torpağı özünə vətən hesab edirdi. Ərəb siysəti çalışırdı ki, müxtəlif millətlərdən olan müsəlmanlar özlərinin milliliyni unudaraq, islam milləti adında birləşsinlər. Bu yanlış siyasət bu gün də dəvam etməkdədir. Bu gün də əhali arasında rəy sorğusu aparsaq ki, hansı millərdənsisniz, çoxları deyəcəklər ki, islam millətindənəm. İslam milləti kəlməsini çox zaman aydınlarmızın da dillərindən eşidirik. Bu səpgidə təbliğat bu gün də aparılır. Ona görə də  dinin vətən təbliğatı haqqında olan siyasətində  böyük boşluq var.

Artıq islam imperiyası çoxdan dağılmışdır. İslam dininə qulluq edən bir cox müxtılif millətlərə mənsub xalqlar öz müqəddəratlarını həlledərək sərbəst millət olmuşlar. Belə bir zamanda, belə bir şəraitdə milli sevgi, milli qürur, ümumiləşmiş dini sevgidən ön plana keçməlidir. Milli sevgi olan yerdə o, millətin vətəni də, torpağı da milli olmalıdır və sevilməlidir. Bu gün bu sahədə  dini təbliğat çox zəyifdir. Zəyifdir ona görə ki, yuxrda deyildiyi kimi, dini təbliğatda ümumi dini  islam sevgi təbliğ olunur. Milli vətən sevgisi təbliğ olunmur. Bu da boşna deyil. Dini təbliğatlar bütün vaxtlarda vacibül- bücud fəlsəfəsi çevrəsində aparılır. Bu fəlsəfədə də yalnız ümumiləşmiş islam milləti təbliğ olunur. O səbəbdən də bu gün gənclərimiz Əfqanstan, Ərəbistan səhralarını özlərinə vətən seçirlər və oralarda olməyi özlərinə şərəf sayırlar. Nə qədər ki bu köhnəlmiş  ideologiya təbliğ olunacaqdır, belə faciələrlə daima üzləşəcəyik

Mənasız yerə, böş-boşuna Əfqanstandə ,Ərəbistan səhralarında, Səudiyyə ərəbistanında ölən, və mənasız yerə olkə türmələrində çürüyən gənclərimizi görən din xadimlərimiz, din alimlərimiz təcili bir nəticə çıxartmalıdılar.İslam impriyasını müdafiə edən kəhnəlmiş şəriət hədislərini təbliğatdan uzaqlaşdıraraq çıxartmalıdılar. Quran ayələrinə toxunmamaq şərtilə milli qürura uyğun dini hədislər yaratmalıdılar. Din xadimləri, gənclərə min k.m.-lərlə uzaqlarda olan islam təssübkeşliklərini yox, gənclərin özlərinin milli qürurlarını, milli mənsubiyyətlərini, milli kimliklərini qoryan dini hədislər yaradaraq, hər yerdə doğulduğu torpağı, ata-ananı, bacı-qardaşı, oğul-uşağı sevməyi aşılayan dini hədislər yaratmalıdılar. Belə hədislərin yaranması üçün quranda istənilən qədər ayələr var. .Xəyali təxəyyüllərdən yzaq olmağın vaxtı çoxdan catmışdır. Ancaq bizim din xadimlərimiz hələ də bunu başa daşmək istəmirlər.

Dövlət öz proqramna uyğun təbliğatını aparır, ancaq unutmaq lazım deyil ki biz eyni zamanda dinə bağlı xalqıyıq. Bəziləri üçün din onun varlığından da üstün tutulur. Belə şəxslər üçün vətənpərvərlik təbliğatı din yolları ila, din üslubları daxilində aparılsa  daha dolğun səmərə verə bilər. Hansı ki, bu gün o yoxdur, aparılmır. Ona görə də, dini fanatiklik baş alıb gedir. Bunlar olmasın deyə, belə təbliğatları hər yerdə orta məktəblərdə, institutlarda, radio və televiziyalarda, internetlərdə hər yerdə vədhdəti- vücud fəlsəfəsi daxilində  aparılmalıdır.  Onu qeyd edim ki, biz dini təbliğatların aparılmasında onsuz da gecikmişik. Bir çox gənclərimiz fanatiklik ücundan mənasız yerə qırılırlar. Bunun qabağını vəhdəti- vücud ideyalı dini təbliğatlar ala bilər.

             Sosial şəbəkələrdə  din adından yazanlar, Qurani- kərimin “Allah yolunda öldürülənlərə, ölü deməyin! Onlar diridilər(şəhtdilər)” (Ali-İmran 169)  “Hər kim Allah yolunda vuruşaraq ölərsə ,ona böyük mükafat (cənnət) veriləcək”.(4/74,22/58). “Kafirlərlə qarşılaşdığınız  zaman boyunlarını vurun” (47/4) ayələrini əsas tutaraq yazırlar ki,“ Allah yolunda  canından keçənlər şəhidilər. Bizə şəhid olmağa hazır                                   olanlar gərək” Bu cümləni yazandan soruşmaq  lazımdır, harda şəhid olmağa çağırırsan .Çağrışıyın  məqsədini geniş izah et. Əgər Qarabağda  vuruşmağa çağırırsansa , onda şuarıyın məqsədini düzəlt. Yaz ki, “bizə Azərbaycan torpağında, Qarabağda, Ana-bacı, oğul-uşaq uğurubda şəhid olmağa hazır olanlar gərək”. Bu vuruşa hamı hazırdır. Onu bildirim ki,ucsuz- bucaqsız olan bu dünyanın hər yeri Allahındır,  məndən min k.m. lərlə uzaqda  olan Allah törpağında ölümə çağırmaq ən böyük fanatiklikdir.  Deyin görək vətənimdən, torpağımdan , ana-bacı, qorumuramsa, nəyə görə ölməliyəm .Belə məzmunda çağrışlara da bədbəxt  fanatiklər çox asanlıqla cavab verirlər və gedirlər. Qanmaq olmur internetlərdə belə səhifələr açanlar hansı məstəbə qulluq edirlər. Onlar üçün vətən haradır?  Gəncləri ölmək üçün haraya çağırırlar.

                    Bu yazının müəllifinə cavab olaraq bildirirəm ki, sənin şəhidlik anlayışın düzgün deyil. Sən tamamilə yanlış olan səhv bir fikirdəsən. Sənin yazıların bizim şəhidlərimizin ruhuna təhqirdir. Ona görə təhqirdir  ki,hər bir əsgər  əsgərliyə çağrış zamanı “vətən andı” içir. Arxasında olan vətəni, torpağı, ata-anansını, qohum- qardaşını  qorumağa and içir.  Unutmakı əsgərin İçdiyi bu and Quranda xatırlanan “niyət   kəlamının eynidir. Bu andı içdiyi niyətin yolunda da öldürülür,ölyr. Demək sizin fikirnizin tam tərsinə olaraq sərhəddə  vətənini, ata-anasını qorumaq üçün  döyüş meydanında ölən oğullarımızın hamısı şəhtdir və şəhid kimi də anılmağa layiqdilər.       

        Vətən torpağı düşmən tapdağı altında olanda, Ölkədə  ixtidar və müxalifət söhbəti olmamalıdır. Bütün vətəndaşların bir amalları  olmalıdır. Bu da torpağın azadlağı amalıdır. Şəxsi  məqsədlər unudulmalıdır.

          Dindarlar yeni milli bətənpərvərlik təbliğatı yolları  yaratmalı və təbliğ etməlidilər.  Bu sahədə  din xadimləri  yaxşı-yaxşı düşünməli. Müasir səpgidə təbliğat mövzuları yaratmalıdılar. Bütün Azərbaycan vətəndaşları bir mənalı olaraq bilməlidilər ki,Biz Ulu dədə- babalarmızın  bizə miras qoyduqları torpaqları qoruya  bilmədiymiz üçün, torpağa xəyanət  etdik. Dədə- babalarmızın qəbirlərini, sümüklərini düşmən tapdağında qoyduğumuz üçün onların ruhlarına xəyanət  etdik. Dədələrmizin bizə verdikləri əmanəti gələcək nəslə verə bilmədik. Dədə-Baba torpaqlarmızı gələcək gənc nəslə verə bilmədiyimiz üçün, gələcək nəsil bizim alnımıza lənət damğası vuracaqdır. Bu  da azərbaycan xalqı üçün tarixdə əbədi ləkə olaraq qalacaqdır.  

         Bizim başmıza nə bəlalar gəlirsə bizin unutqanlığımızdan gəlir. 1905-15- 18-ci illərdən  dərs almadıq. Ermənilər gənc nəslə  harada türk gördün öldür tərbiyəsini verdiyi zamanlar, biz “qardaş olub hayastan-Azərbaycan” mahnısını oxuyurduq.Nəticəsi də bugün göz qabağındadır.

Rus alim arxeolog GEORQİ SİDOROV səhv edir

Georqiy Sidorov internetdə çıxış edərək deyir ki, ağ rus allahı kainatın Aerona planetindən yerə enmişdir.Yerdəki meymunlarla əlaqə nəticəsində ağ irqin slavyanların, xüsusilə rusların ulu əcdadlarını yaratmışlar.Başqa planetlərdən gələn allahlar yerin qabıq tozundan sünii halda yerin peykini, ayı yaratdılar.Başqa planetdən atılan hidrogen bombası ortaasiyaya düşüb, ortaasiya çökəklik səhralarını yaratmışdır. Arxeoloqların yerdə tapdıqları nəhəng insan sümükləri, başqa planetlərdən gələn adamların skeletləridir. (Vikipediya- istoriya çeloveka 2014)

Georqi Sidorovun yalanlarına cavab olaraq bildirirəm ki, 

1. Kainatın tənzimləyicisi olan ulu Tanrı (Mütləq varlıq) hər bir varlığın genetik kodunu elə yaratmışdır ki, insanlar tərəfindən sünii birləşdirilən genetik kodlar nəsil vermə qabiliyyətində olmurlar. Demək başqa planetdən gələn adamların meymunlarla olan əlaqələrindən yaranan “meymun insanlar” nəsil vermə qabiliyətinə malik deyilər və olada bilməzlər. Onlar nəsil artırıb dünyanı doldura bilməzlər. 
2. Elm isbat etmişdir ki, kainatda  bir neçə peyki olan bir çox planetlər var. Peyklərin hər hansı bir insan əli ilə yaranması boş cəfəngiyat və qırmızı yalandır. 
3. Yerdə tapılan nəhəng insan sümükləri, başqa planet insanlarının yox, Dinazavrlar zamanı yaşayan yer adamlarının sümüyükləridir. Dinazavrları yetişdirən, 1500 kq. Olan nəhəng yumurtaları doğan quşları yetişdirən  münbit şərait, nəhəng adamları da yetişdirə bilər. 
4. Başqa planetdən yerə atılan və ya kainatdan  yerə gələn varlıqlar hidrogen bombası yox, müxtəlif ölçülü və çəkili meteoritlər olmuşlar və onlar bu gündə gələ bilərlər.

Adam inana bilmir ki, 21-ci Y.Y-də yaşayan,  çağdaş elmin, texnoloqiyanın  yüksəlişnin  şahidi olan  insan təxəyyülün fantaziyalarını elmə gətirsin.

Dilmizdə olan bəzi nöksanlar hakkında qısa qeyd.

Bir dəfə alim prof. Nizami Cəfərov  televizorda çıxış edirdi. Söhbətində dediki, bu gün eynək, çeşmə, gözlük sözlərinin hər üçü də ədəbi dilimizə qəbul edilmişdir. Eynək deməyi heçdə səhv hesab eləmək olmaz. Bunu eşidəndə mənim gözlük almağım yadıma düşdü. İki il öncə optikaya (gözlük mağazasına) girdim. Satıcı təxminən 20-25 yaşlarında olan bir cavan qız idi. Dedim qızım şüşədən gözlüyünüz olurmu? Qız dedi bizdə ancaq eynək olur, gözlük yoxdur. Dedim elə mən eynək istəyirəm. Eynəyi alıb çıxdım. Sonra fikir verdimki, qızda heç bir suç yox imiş. Bütün televizor, radio mətbuat işçiləri, hamısı ya eynək, ya da çeşmə deyir. Gözlük sözü heç yerdə eşidilmir. Düşündüm ki babalarımızın bir sözüdə arxivə getdi.

          Nizami müəllimin sözü məndə maraq yaratdı ki, Dədə-Qorqud dili ilə bu günkü dili müqaisə edim. (İstifadə olunam kitab “Kitabi Dədə Qorqud” Yazıçı 1988 il) Bir kəlmə kitabın adı haqqında onu demək istəyirəm ki, qorqud sözü Tanrıçılıqdan gələn qocaman (qədim) müqəddəs, qorun və qutun birləşməsindən yaranmışdır. Ona görədə kitabın adı, Qorqud yox, Qorqut olmalıdır. Yaxşı olarki mətnə yenidən baxılsın.

           Dədə Qorqutun mətninindən və müasir dilindən eyni boydan 5 səhifəni müqaisə elədim. Qədim (qocaman) mətində 12% yad (əcnəbi) söz olduğu halda, müasir mətində əcnəbi söz 28% olmuşdur. Gördüm müasir mətində əcnəbi sözlər iki qat çoxdur. Əgər Dədə Qorqut əsərinin qələmə alınmasını XVI-əsrə aid etsək, belə görünürkü 500 il zamanında dilmiz 16% zibillənibdir. Dilmizin zibillənməsi bu hesabla gedərsə, təxminən min ildən sonra dilmizdə bir dənədə azər-türk sözü olmayacaqdır.

         Mən başa düşürəmki, hər şey yeniləşən kimi dildə yeniləşir. Ancaq dil yeni-yeni yaranan yeniliklərlə, indiyə qədər olmayan ixtiralarla yeniləşər. Bunlarla dil daha da zənginləşər. Ancaq sənin öz dilində min illərlə işlətdiyin sözlərin tərcüməsi olan yad sözləri götürməklə, ozüyün doğma sözlərini arxivə göndərmək, o sözlərin sahibi olan babalarımızın ruhuna təhqirdir. Bu yad sözləri ədəbiyata gətirən dilçilərlə jurnalistlərdir. Onlarda bu haqda fikirləşməlidirlər.

           Fikirimin doğruluğunu bilmək üçün. televizor və mətbuatlardan  götürülən bir-neçə sözləri aydınlaşdıraq (təhlil edək). Təxminən iki ay öncə televizorda bir dəstə ziyalılar elin gələnəklərindən danışırdılar. Qız və oğlanlarmızın  tərbiyələri haqqında müzakirələr aparırdılar. Müzakirədə iştirak edən ziyalılarmızın hamısı söhbət etdikcə bakirə qız deyə danışırdılar Onların aralarındakıların heç biri demirdiki, ay bizim mədəni dildə danışan aydınlarımız, qızında bakirəliyi, bakirəsizliyi olurmu? Nə qədərdə məntiqsiz sözdür. Qız bakirəliyini itirəndə artıq o gəlindir, qız deyil. Bakirə təmiz, deməkdir. Bakirə qız- təmiz qız  o zaman gəlinə də ya cirkli qız de ya da bakirə olmayan qız de, Sözdə olan məntiqsizlik göz önündədir. Bakirə sözünü burada bizim dilçilərimiz  tamamilə yersiz, başqa mənada “qızlıq” mənasında  işlədirlər. Qızlarımız bakirəliyini itirir. Demək əvəzinə qızlarımız qızlığını itirir demək olmazmı?. “İntihar elədi” əvəzinə, özünü öldürdü demək savadsızlıqdırmı? Ərəb sözü olan “məmnunam” sözü mənim dört doğma sözümü arxivə göndərir. Cümlənin elə, yeri olurki, şadam, elə yeri olur razıyam, elə yeri olur qürurluyam, elə yeri olur sevinirəm sözlərinin yerinə həmişə  məmnunam deyilir. Bu uyğunsuzluğa necə baxırsınız? 50 ildən çoxdur yüksək tribunalardan ərəb sözü olan “tərəfi müqabiləm” deyilir. Söz hələdə doğmalaşmayıbdır. Ancaq eyni mənanı verən “tərəfdaşam” sözünü deməyə utanırlar. Ziyalılarmız hər zaman söhbətlərində qürurla ərəb sözü olan müraciət sözünü işlədirlər. Lüğətə baxsınlar görsünlər o sözdə heç ona verdiyikləri məna varmı? Azda olsa məntiqə yaxın gəlirmi? Müraciət elə əvəzinə, ona yanaş ona de demək daha düzgün olmazmı?  Nigah fars sözü olub “baxmaq” deməkdir. Qanılmayan, tamamilə məntiqə uyğun olmayan sözü işlətmək nə dərəcədə ədəbi danışıq dili ola bilər. Bu nigah sözü heç məntiqə uyğun gəlirmi? Yeni ev yaradan gənclərə evləndi və ya evlənmə kağızı aldı deməyə utanırıq, niyə? Nitq- danışmaq deməkdir. Nitq mədəniyəti əvəzinə, danışıq mədəniyəti demək olmazmı?. Heç olmasa sözün hər ikisi ərəbcə olmaqdansa, biri doğma olar. 50 ildir ədəbi dildə istehsal, istehlak, mədaxil, məxarc sözlərini işlədirlər. Hələdə xalq bu sözlərə yiyələnməyibdilər. Onlar öz doğma sözlərini işlədirlər. Qazandım, xərclədim və gəlirim, çıxarım deyirlər. Bu sözləri öz dilimizdə ədəbi dildədə işlətsək, bizə utancmı gətirəcəkdir. Son zamanlar pis və yaxşı sözləri tamamilə unudulubdur. Əvəzinə mənfi-müsbət və ya neqativ-pozitiv sözlərini moda salıbdılar. Bu necə dil mədəniyətidir. Bir vaxtlar öz zəngin boxcalarını axtarmadan ərəb-fars sözlərini gətirib doldurdular. İndi də avropa dillərini daşıyırlar.“Məsgən saldı, əvəzinə yurd saldı demək olmazmı? Yayaq sözünü gənclərimiz bilmirlər. Artıq unudulubdur. Çünkü bu gün savadlı da savadszda piyada deyir. Başa düşmürəm bu dilə niyə bu qədər düşmənçilik edirlər. Bu xalqı farslaşdırmaq və ya ərəbləşdirmək kimin xeyrinədir. Yüzlərlə belə sözləri  göstərmək olar. Ancaq vaxtınızı almaq istəmirəm.

       Arxivə göndərilən bəzi doğma sözlərin yerinə gətirilən sözlərdən bir neçəsini yadınıza salmaq istəyirəm.                                                                                      

         Məsəla: Mövcud (ə)- varolan. Elm (ə)-bilik, Zirzəmi(f)- dam, Səhv(ə)-yanlış, Qədim(ə)-qocaman. Məsgən(ə)-yurd. Əksər(ə)-çox. Ailə(ə)-ev,ocaq. Ərazi(ə)-   yer. Əlil(ə)- ənkəl. İltihab(ə)-çirk. Dua(ə)- yalvarış, Məlum(ə)-aşkar. Təzahür(ə)-görünmə. Müşayət(ə)-izləmə. Sakin(ə)- bu sözə heç ehdyac yoxdur. bizim lı, li dan, dən şəklçilərimiz əvəz edir...Məs.Bakı sakini-Bakılı, Bakıdan, kənd sakini-kəndli, kənddən. Mübahisə(ə)- çəkişmə.  Fərari(ə)-qaçaq, Məhbys(ə)-tustaq, Əzab  (ə)-işgəncə və s,i,a.Bunların əvəzinə öz sözlərimizi desək, ədəbi dilimizə bir zərəri varmı?. Bir kitab unudulmaqda olan sözlərimiz var. Belə getsə işaallah tezliklə unudular.

          Son zamanlar türkiyəli qardaşlarımızın danışıqlarını yamsılayaraq bəzi səhv sözləri ədəbiyatmıza gətirirlər. Televizorda, mətbuatda tez-tez payız yerinə son bahar işlədirlər.Bizim xalqın halını bilirəm. Yad sözləri  işlətmək xəstəsidilər.Bir ildən sonra bütün mətbuatlar son bahar deyəcəklər. Necəki bu gün  yazıçılara, yazarlar  deməyi moda salıbdılar.Əvvəla yazar sözü gələcəyi bildirən sözdür.O heç bir sənət bildirmir.Yenə yazan deyilsə bir az məntiqə uyğun gəlir.Bu gün hamı yazandır.Ancaq sənəti göstərmir.Hər bir sahənin adının dalına sənətə məxsus olan çı,çi,çu,çü şəkilçilərini qoyduqda o sahənin sənətçiliyini göstərir.Demək əgər yzmağı özünə sənət seçibdirsə, ona yazar demək təhqirdir.Onun yzmaq sənətidirsə, onunla dolanırsa demək o yazıçıdır. Yazıqlar olsunki, bu sözü hörmətli yazıçıların özlərindən eşidirik.   Siz bu məsələyə necə baxırsınız?    

          Bir neçə kəlmədə Dədə Qorqudun müasirləşən dilindən danışım. Mətində  olan “güyəku” (s.31)  sözü müasirdə farslaşdırılır kürəkən yazılır.Kitabın şərhlərində göstərilirki,H.A.da “göyü” yazılıbdır.Müasirdə də H.A. da olduğu kimi göyü yazmaq daha düzgün olmazdımı?.Hazırda azərbaycan xalqı göy,yeznə, kürəkən, hər üçünü də işlədir.Ona görə də dəyişməyə ehdiyac yox idi. Qərbi azərbaycanlılar Qazaq-Borçalı mahalında qaynata, qaynana hesab olunan böyüklər qız verdikləri oğlana köy deyirlər. Oğlandan kiçiklər isə ona yeznə deyirlər.Bunun hər ikisi azərbaycan sğzüdür.

        Kitabın.32-ci səhivəsində  yazılan “Ağuz açub ögər olsam,üstümüzdə tənri görklü”.sətr. müasirdə “Ağız açıq tərifləsəm üstümüzdə tanrıya əhsən!” Bu sətirdə olan sözləri bir qədər açıqlayaq.  Bu gündə gündəlik danışığımızda ögər sözünü işlədirk.Bu.sözü ərəbləşdirib tərifləsəm deməyə ehdyac varmı? .Mətindəki görklü sözü də, kimi yerdə əhsən, kimi yerdə gözəldir yazılıbdır.Görklü qədim türk sözü olub, alqış mənasında işlənir.Onu ərəbləşdirib əhsən yazmaq yerinə alqış yazmaq dah düzgün olmazdımı?.Mənə elə gəlirki Taş oğuz sözündədə səhvlik var. Cünkü dastançı iç oğuz deyir.İç oğuz olan yerdə Tış oğuz olar. Taş oğuz olmaz.Yəqinki,ilk mətni oxuyanın səhvidir.Çünkü, türk-azər sözlərini  ərəb əlifbası ilə yazdıqda said səslər yazılmır.Ona görə də sözlərin düzgün oxunması oxucunun ixtiyarına verilir. Sözün uyğunluğundan asılı olaraq istənilən samiti a,ı yada ə,i saiti ilə səsləndirə bilərlər.Bu baxımdan  ərəbin ta hərfi sözdən asılı olaraq həm ta ,həm tı oxunur.Ona görə də taş oğuz yox,tış oğuz oxunmalıdır.

        Kitabda olan maraqlı bir hadisədəndə söhbət açım.152-ci səhifədə yazılır, “Gəlib çadırın önünə çatdı,keyki qıcıqlandırdı”.Maraqlıdır keyik niyə müasirləşib ceyran yazılmır.Mətində olan sinirlədi sözünün mənasını bu qədər kitab tərtibçiləri başa  düşməyiblərki, qədim təmiz türk-azər sözü olan sinirlədi sözünü müasir zamandada işlədirlər.Maldarlıqda geniş işlənən sözdür.Ona görədə saxlanmalı idi. Burada “qıcıqladı” sözünün yazılması çox yersiz və məntiqsiz görünür.. Belə başa düşürəmki, ziyalılarmız xalq arasında az olurlar.Ona görədə xalq arasında işlənən sözləri bilmirlər.Çünkü hər bir sahənin özünə məxsus sözləri var. Söz var onu yalnız kəndlinin, əkinçinin dilindən eşidərsən. Söz var onu maldarların ağzından eşidə bilərsən Adətdir Atı qaçmasın deyə çidarlayırlar.Ama elə at olurki, onu çidarlandıqdada tutmaq olmur. Belə hünərli atları sinirləyib otlağa buraxırlarki çətinliklə yerisin. Bu gündə maldarlarla atçılar arasında sınırlamaq sözü yaşayır. Belə səhvlər dili yaxşı bilməməkdən irəli gəlir.    

       Belə səhvlərlə kitab doludur.Ərəb əlifbasının xüsusiyətlərini yaxşı bilən adam mətni yenidən oxusa səhvlər düzələr və yeni çaplar düzgün olar.

        Mənim fikirimcə bu gün dildə xaos hökm sürür. Dilçilərimiz bir araya toplanıb, dilimizin gələcəyi haqqında yaxşı-yaxşı düşünsünlər.Lazım bilərlərsə (məncə lazımdır) dildə islahat aparsınlar.Bu gün dilimizdə işlənməyən, ancaq yadda yaşayan doğma sözlərimizi qaytarmağa cəhd etsinlər. Bəzi aydınlarımız mənim fikirimə kinayə ilə cavab verərək deyirlərki, İngilislər yüz il bundan öncəki, dillərini tərcümə ilə oxuyurlar. Onlar onu unudurlarki, İngilislərin yüksək inkişafı heç vaxt dilləri ilə əlaqəli olmamışdır.Dil də böyük mədəniyətin bir qoludur.Onlar yüksək təfəkkürə sahib olmaqla, yüksək mədəniyətədə sahib olmuşlar.Xalqın çoxluğundan ya da azlığından asılı olmayaraq, hansı xalqda yüksək intellektual,yüksək təfəkkürlü aydınlar çox oldusa, o xalq dünyanın idarə edici və aparıcı xalqı olur. Burada dil heç bir rol oynamır.